Παναγιώτης Καμπάνης, «ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας»

Παναγιώτης Καμπάνης, «ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας» από το οπισθόφυλλο:

Φυλακτά για την βασκανία, την υγεία, τον έρωτα, την φιλία, φυλακτά διαβατήρια για το μεταθανάτιο ταξίδι της ψυχής, είναι μερικά από τα θέματα που θίγονται στο συναρπαστικό αυτό βιβλίο. Εθνικοί και χριστιανοί θεωρούσαν τα φυλακτά ως αντικείμενα προικισμένα με υπερφυσική δύναμη, χάρη στην οποία εξουδετέρωναν όλες τις συμφορές που προκαλούσαν στην ανθρώπινη ζωή οι δαίμονες του κακού.

Για να ανακαλύψουμε το βαθύτερο νόημα ενός φυλακτού χρειάζεται να εισχωρήσουμε στα θρησκευτικά αισθήματα που μετέδιδε στον κάτοχό του και να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε ως ασπίδα προστασίας. Στο υπόβαθρο των φυλακτών δεν βρίσκεται η λογική, αλλά η πίστη. Κάθε αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει ως φυλακτό, να μας περιφρουρήσει, να μας προστατέψει από αρνητικές δυνάμεις, δίνοντάς μας ένα αίσθημα ασφάλειας, αλλά και να μας φωτίσει σε μια δύσκολη στιγμή, αν του εκχωρήσουμε ένα κομμάτι από την ψυχή μας κι αν το επενδύσουμε με την πίστη μας. Η δική μας ενέργεια, η δική μας ψυχή επηρεάζει την ύλη, δίνοντάς της μια θεϊκή ιδιότητα.

Σκοπός του βιβλίου είναι να περιγράψει τα φυλακτά ως αντικείμενα που συνδέονται άμεσα με τα συναισθήματα των ανθρώπων και να προσπαθήσει να ερμηνεύσει το πώς και το γιατί επιβίωσαν και κατά τη χριστιανική εποχή, παρά τη μεγάλη πολεμική που δέχθηκαν.

 

Σάρδιος με παράσταση της μιθραϊκής ταυροκτονίας

Σάρδιος με παράσταση της μιθραϊκής ταυροκτονίας, ανάμεσα στις προτομές του Ήλιου και της Σελήνης και των Καύτη και Καυτοπάτη. Βαλτιμόρη, The Walters Art Museum,αρ. ευρ. 42.1342.  4ος αι.

Ο Λουκιανός, ο μεγαλύτερος σατιρικός συγγραφέας της αρχαιότητας, περιγράφοντας τα κίνητρα για την ίδρυση ενός μαντείου από τον Αλέξανδρο στην πολίχνη Αβόνου Τείχος, επισημαίνει πως ο Αλέξανδρος κατάλαβε ότι η ζωή του ανθρώπου κυβερνάται από δύο τυράννους: την ελπίδα και τον φόβο. «Εξαιτίας αυτών των δύο τυράννων, της ελπίδας και του φόβου, οι άνθρωποι διαρκώς επισκέπτονται ιερά και αναζητούν να μάθουν το μέλλον, προσφέροντας εκατόμβες και αφιερώνοντας τάλαντα χρυσού».

Αιματίτης με παράσταση του Αρποκράτη και ζώων σε τριάδες

Αιματίτης με παράσταση του Αρποκράτη και ζώων σε τριάδες.
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο,
Συλλογή Δημητρίου,
αρ. ευρ. 1012.
3ος – 4ος αι.

 

 

«ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας»

Πρόκειται για μια ενδελεχή έρευνα – μελέτη των φυλακτών της ύστερης αρχαιότητας, που από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε είναι η πρώτη φορά που γίνεται σε τέτοια κλίμακα παγκοσμίως. Ο Παναγιώτης Καμπάνης συγγραφέας του «ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας», είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Αχάτης με παράσταση αστρολογικών
συμβόλων μέσα σε ουροβόρο όφι. Επιγραφή: ιαώ / αβήλ/ σουριήλ/ καβριήλ /ραφαήλ.
Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο,
Συλλογή Τζιβανόπουλου,
αρ. ευρ. 96. 4ος αι.

 

Ως πεπειραμένος μελετητής-ερευνητής έψαξε και συνέλεξε αδημοσίευτο μέχρι σήμερα υλικό από τα συρτάρια και τις αποθήκες των μουσείων όπου φυλάσσονται οι συλλογές των φυλακτών, καθώς και από ιδιωτικές συλλογές που δεν εκτίθενται στο ευρύτερο κοινό. Όλα αυτά απαιτούσαν πολύ χρόνο, τεράστια υπομονή και πάνω από όλα πάθος και πίστη.

Ίασπις με παράσταση ακέφαλου δαίμονα 

 

Ίασπις με παράσταση ακέφαλου δαίμονα και επιγραφή:
βαχυχ/ αζαζ/ αραθ.

Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο,
Συλλογή Καραπάνου, αρ. ευρ. 800.
3^ος – 4^ος

 

Γνώμην δύνανται να έχουν άπαντες, γνώσιν διά να έχουν γνώμην, έχουν; (Πλάτων)

Το βιβλίο παρέχει πολύτιμες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις . Είναι ένας ευρύτατος και συνάμα σπάνιος κατάλογος για τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας. Αλλά ο συγγραφέας που προσεγγίζει το υλικό του ως γνήσιος ιστορικός – αρχαιολόγος – ερευνητής δεν αρκέστηκε σε μια απλή καταγραφή, προχώρησε πολύ περισσότερο. Αγνοώντας παλιές και νέες προκαταλήψεις αναδεικνύει τη άμεση σχέση και συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα στα χριστιανικά και μη χριστιανικά φυλακτά

Αμέθυστος με παράσταση τουΑετού-Δία και του Γανυμήδη. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο,
Συλλογή Καραπάνου,
αρ. ευρ. 445.
3^ος – 4^ος αι.

 

 

Αλλά τι σχέση μπορεί να έχουν οι διάφοροι πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι από καρνεόλιο, αιματίτη ομοιώματα καρδιών με τις εγχάρακτες συμβολικές παραστάσεις, φαλλούς που προστατεύουν από το κακό το μάτι και όλα αυτά τα μαγικά δόντια από ζώα, ημισεληνοειδή μενταγιόν από χρυσό ή ασήμι, με τα χριστιανικά φυλακτά με τον άγιο Αντώνιο που βρίσκει χαμένα αντικείμενα, τον άγιο Χριστόφορο να συνοδεύει προστατευτικά τους ταξιδιώτες, το θαυματουργό αγίασμα, τη χριστιανική αντιμετώπιση της βασκανίας;

Με τη ματιά του ερευνητή

Ο Παναγιώτης Καμπάνης με τη ψύχραιμη και διεισδυτική ματιά του ερευνητή και την επιστημονική προσέγγιση του αρχαιολόγου- ιστορικού παραθέτει ισχυρούς λόγους και προσφέρει τρανταχτά επιχειρήματα σε κάθε ενδιαφερόμενο για το πώς και το γιατί επιβίωσαν τα φυλακτά, παρά την τεράστια εχθρική αντιμετώπιση που είχαν από τις επίσημες θρησκείες Τα φυλακτά, σταδιακά απέκτησαν μια εκχριστιανισμένη μορφή. Ο Χριστιανισμός έπρεπε να προσαρμοστεί και να αφομοιώσει τις παγανιστικές συνήθειες του λαού Οι άνθρωποι αντικατέστησαν στις επικλήσεις τους τις παγανιστικές θεότητες, με τον Χριστό, την Παρθένο Μαρία και τους αναρίθμητους αγίους, οι οποίοι ανέλαβαν την προστασία τους για κάθε κακό.

Το σπουδαιότερο όμως επίτευγμα είναι πως όλη αυτή η τεράστια δουλειά, που καταγράφει τις σχέσεις και την μετεξέλιξη των φυλακτών στο πέρασμα των χρόνων, έχει μια ακόμη πιο σημαντική προσέγγιση που δεν είναι μόνο αρχαιολογική αλλά συνάμα και ως ένα βαθμό και φιλοσοφική. Διότι ο Καμπάνης, δεν αρκείτε στο να συγκρίνει απλώς και να περιγράψει αυτά τα φυλακτά όπως θα έκαναν οι περισσότεροι ερευνητές. Η προσέγγισή του τεκμηριώνει πως η αρχαία σοφία επιζεί μέσα στους αιώνες ακόμη και μετά τη εμφάνιση του Χριστιανισμού. Σκιαγραφεί πως μέσα στη μεγάλη χύτρα της παγκοσμιοποίησης που δεν είναι σημερινό φαινόμενο αλλά ξεκίνησε από τα πρώτα χρόνια της ύστερης αρχαιότητας μαγειρεύεται ο συγκερασμός των πολιτισμών.

Παράλληλα αυτοί που ασχολούνται με τη μαγεία θα βρούνε ένα ενημερωμένο κατάλογο με ερμηνείες και επεξηγήσεις και πολύτιμα τεκμήρια για την χρησιμοποίηση των φυλακτών.

Το δεδομένο αυτού του εξαιρετικού βιβλίου είναι πως πρόκειται για μια επιστημονική μελέτη με πολλαπλούς αποδέκτες. Μια εξαιρετική δουλειά ενός πεπειραμένου επιστημονικού ερευνητή ιστορικού αρχαιολόγου που μπορεί να διαβαστεί από οποιονδήποτε και κυρίως να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον ως πηγή από πολλούς , ακόμη και αντίθετων ή αντικρουόμενων απόψεων ή συμφερόντων. Και είναι σίγουρο πως η ξενόγλωσση έκδοση στο μέλλον θα έχει μια περίοπτη θέση στις βιβλιοθήκες των Πανεπιστημίων και ερευνητικών Ιδρυμάτων του εξωτερικού

Κριτικές

Peter Brown 

Μία μελέτη με την οποία θα ζούμε για πολλά χρόνια. Μόνο μέσω μιας τέτοιας εργασίας –μέσω λεπτομερούς και αυτοθυσιαζόμενης ευρυμάθειας- η πραγματική φύση του παρελθόντος αποκαλύπτεται:Peter Brown Καθηγητής της Ύστερης Αρχαιότητας University of Princeton

Άγγελος Χανιώτης

Το υλικό που δημοσιεύει και σχολιάζει ο Παναγιώτης Καμπάνης σε αυτό το βιβλίο έχει εξαιρετική σημασία για τη μελέτη της κοινωνίας, του πολιτισμού και των ιδεών και θα δώσει πολύτιμα ερεθίσματα για την έρευνα της ύστερης αρχαιότητας. Άγγελος Χανιώτης Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Αρχαιογνωστικών Σπουδών, Institute for Advanced Study University of Princeton

Attilio Mastrocinque

Ένα βιβλίο που άπτεται της αρχαίας μαγείας, χρησιμοποιώντας ως οπτική γωνία την ύστερη αρχαιότητα και τον μεσαίωνα. Μια μεγάλη εργασία-έρευνα σχετικά με τη χριστιανική μαγεία.
Attilio Mastrocinque Καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Ύστερης Αρχαιότητας, Universita di Verona

Christopher.A. Faraone

Το μέγεθος της γνώσης και της ευρύτητας των ενδιαφερόντων του Δρ. Καμπάνη είναι εκπληκτικά, όπως είναι και ο μεγάλος αριθμός των νέων φυλακτών που αυτός διαπραγματεύεται με κάθε λεπτομέρεια. Εξαιρετικό ενδιαφέρον στην μελέτη του αποτελεί η διαχείριση των πρώιμων χριστιανικών φυλακτών. Christopher.A. Faraone Καθηγητής Κλασσικών Σπουδών, University of Chicago

Jeffrey Spier

Ο Παναγιώτης Καμπάνης έχει γράψει ένα εξαιρετικό βιβλίο, στο οποίο εξετάζει διεξοδικά τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας, καθώς και τις αρχαίες παραδόσεις από τις οποίες εμπνέονταν. Η προσέγγιση του δεν είναι μόνο αρχαιολογική αλλά και ανθρωπολογική ή ακόμα και φιλοσοφική. Εξερευνά τη σημασία των φυλακτών και τις φιλοδοξίες αυτών που τα χρησιμοποιούσαν. Ψάχνει μέσα από τις λέξεις τόσο των εθνικών, όσο και των πρώιμων χριστιανών συγγραφέων, τον άρρητο λόγο, ώστε να επιτύχει την βαθύτερη κατανόηση των απόψεων τους για τη λειτουργία του σύμπαντος και της ζωής. Ο Καμπάνης αναγνωρίζει και σέβεται τα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου και τονίζει τη σημασία της συνέχειας της πίστης Jeffrey Spier Καθηγητής Αρχαιολογίας και Τέχνης της Ύστερης Αρχαιότητας και του Βυζαντίου, The University of Arizona, Tucson, Διευθυντής του J.P.Getty Museum

Garth Fowden

Είμαι σίγουρος ότι το παρόν βιβλίο θα συμβάλει στην εμβάθυνση των υστερορωμαϊκών σπουδών στην Ελλάδα – και όχι μόνο. Εύχομαι σύντομα να μεταφραστεί και να κατακτήσει και το διεθνές κοινό! Garth Fowden Ιστορικός-Ερευνητής της Ύστερης Αρχαιότητας και του πρώιμου Ισλαμισμού Καθηγητής στο Faculty of Divinity University of Cambridge

Martin Henig

Το παρόν βιβλίο του Παναγιώτη Καμπάνη μας βάζει στη διαδικασία πολλών σκέψεων και θεωρώ ότι αποτελεί μια πάρα πολύ σημαντική προσθήκη στην έρευνα και τη μελέτη των φυλακτών, όχι μόνο της ύστερης αρχαιότητας, αλλά και γενικότερα. Την υποστηρίζω σθεναρά.
Martin Henig Καθηγητής Κλασσικών Σπουδών, Ioannou Centre for Classical  and Byzantine Studies University of Oxford

 

Που θα βρείτε το βιβλίο «ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας»

Το βιβλίο του Παναγιώτη Καμπάνη, «ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας» μπορείτε να το αγοράσετε/παραγγείλετε από  τις Εκδόσεις ΓΡΑΦΗΜΑ, Εξαδακτύλου 5, ΤΚ:54635, Θεσσαλονίκη, τηλ: 2310248272

Το βιβλίο προς το παρόν πωλείται :  ΙΑΝΟΣ (Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Κύπρος), Αγιορειτική Εστία, και στα διαδικτυακά Best price, Πρωτοπορία, bibliohora.gr. skroutz.gr, pyrinoskosmos.gr. Πολύ σύντομα θα αρχίσει να πωλείται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών και σε άλλα 7 μεγάλα Μουσεία της Ελλάδας.

 

Παναγιώτης Καμπάνης,
Δρ Αρχαιολόγος – Ιστορικός

ΦΥΛΑΞ – Τα φυλακτά της ύστερης αρχαιότητας,

σελ 333
εκδόσεις Γράφημα,
Θεσσαλονίκη 2017
ISBN 978-618-5271-08-4

 

 

cityculture.gr/ γράφει ο Πέτρος Γραμμενίδης