Παραμύθια για μεγάλα παιδιά: Σταχτοπούτα η αληθινή ιστορία

Written by

Το γοβάκι από την Σταχτοπούτα ήταν όντως κρυστάλλινο; Η Χιονάτη πόσο χρονών ήταν όταν ο Κυνηγός την οδήγησε στο δάσος; Άραγε αυτή που καταράστηκε την Ωραία Κοιμωμένη ήταν όντως μάγισσα; Στην τελική πόσο καλά γνωρίζουμε μερικά από τα πιο διάσημα παραμύθια των αδερφών Γκριμ;

Αυτοί οι περιπλανώμενοι παραμυθάδες καταγράφοντας τις λαϊκές ιστορίες απ’όπου περνούσαν- ως σύγχρονοι λαογράφοι- δημιούργησαν εξαιρετικά παραμύθια. Μόνο που το πραγματικό story απομακρύνεται κατά πολύ από τα εξιδανικευμένα σενάρια των παραγωγών της Ντίσνευ. Άλλωστε οι φολκλόρ ιστορίες της υπαίθρου ήταν πάντοτε τρομακτικές….

Η Σταχτοπούτα και το κρυστάλλινο γοβάκι

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν η Σταχτοπούτα…Για να δούμε τι μας λέει η επικρατούσα εκδοχή για την ζωή της Σταχτοπούτας. Μία νεαρή κοπέλα, ορφανεύει από μητέρα και ο πατέρας της ξαναπαντρεύεται μία άλλη γυναίκα. Αυτή είχε δύο άσχημες και κακές κόρες. Όταν ο πατέρας της Σταχτοπούτας φεύγει μακρινό ταξίδι, μητριά και ετεροθαλείς αδερφές μετατρέπουν την ορφανή κοπέλα από αρχοντοπούλα σε δουλικό. Η Σταχτοπούτα με βρώμικα ρούχα, ξυπόλητη κοιμάται δίπλα στις στάχτες. Υπομονετικά εκτελεί τις διαταγές των μελών της νέας της οικογένειας.

Μια μέρα, ο βασιλιάς του τόπου εξαγγέλλει την διοργάνωση χορού στο παλάτι. Σκοπός του είναι  να βρεθεί νύφη για τον πρίγκιπα γιό του. Η μητριά και οι δύο κόρες της προετοιμάζονται για τον χορό, περιγελώντας την Σταχτοπούτα για τα κουρελιασμένα ρούχα της. Ένα βράδυ στο δωμάτιο της Σταχτοπούτας εμφανίζεται μία καλή νεράιδα. Μεταμορφώνει την Σταχτοπούτα για τον σε πραγματική πριγκιποπούλα. Η πανέμορφη πλέον Σταχτοπούτα λίγο πριν φύγει για το χορό με την μαγική κολοκύθα/άμαξα ακούει τις εντολές της καλής της νεράιδας. Μόλις το ρολόι χτυπήσει μεσάνυχτα, αυτή πρέπει να φύγει από το χορό.

Η Σταχτοπούτα ξεχωρίζει για την ομορφιά της

Μέσα στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα η Σταχτοπούτα ξεχωρίζει για την ομορφιά της. Μαγεύει τον πρίγκιπα, ο οποίος την ερωτεύεται. Η ώρα περνάει και τα μεσάνυχτα η Σταχτοπούτα εγκαταλείπει το πριγκιπόπουλο και το παλάτι τρέχοντας.  Αφήνει όμως πίσω το κρυστάλλινο γοβάκι της. Φτάνοντας στο σπίτι της, η Σταχτοπούτα βρίσκεται ως δια μαγείας ντυμένη και πάλι με τα κουρελιασμένα ρούχα της. Το γοβάκι αυτό θα φέρει κοντά της το πριγκιπόπουλο, το οποίο αναζητά σε όλο το βασίλειο την κοπέλα που της ανήκει για να την παντρευτεί.

Οι ετεροθαλείς αδερφές της δοκιμάζουν πρώτες το γοβάκι χωρίς επιτυχία. Όταν θα έρθει η σειρά της Σταχτοπούτας, το μαγικό κρυστάλλινο γοβάκι θα γλιστρήσει ανάλαφρα μέσα στο πόδι της. Αυτο σηματοδωτεί το happy end του παραμυθιού. Η Σταχτοπούτα θα παντρευτεί το βασιλόπουλο και θα ζήσουν ευτυχισμένοι την υπόλοιπη ζωή τους στο παλάτι.

Η Σταχτοπούτα ή αλλιώς Aschenputtel

Για να δούμε όμως τώρα τι πραγματικά διαβάζουμε στο Household tales των αδερφών Γκριμ. Όντως η Σταχτοπούτα χάνει την μητέρα της και ο πατέρας της παντρεύεται μία άλλη γυναίκα που έχει δύο κόρες. Το παραμύθι μας πληροφορεί σχετικά με την εμφάνιση των δύο ετεροθαλών αδερφών της ότι είναι όμορφες αλλά με «άσχημες» ψυχές, όπως και η μητέρα τους. Και όντως η Σταχτοπούτα μετατρέπεται σε υπηρέτρια των νέων μελών της οικογένειας της και φορά στα πόδια βαριά ξύλινα παπούτσια.

Ωστόσο από την διήγηση βλέπουμε ότι το κακόπεσμα της Σταχτοπούτας δεν αρχίζει με την αναχώρηση του πατέρας της για κάποιο μακρινό ταξίδι, αφήνοντας έτσι ελεύθερο το πεδίο στη μητριά και στις κόρες της να εκδηλώσουν την κακία τους προς την Σταχτοπούτα. Ο πατέρας κάνει ένα σύντομο εμπορικό ταξίδι σε κάποιο πανηγύρι (faire). Επιστρέφει φέρνοντας τα κατά παραγγελία δώρα στις τρεις κόρες του. Η Σταχτοπούτα γίνεται δουλικό με την ανοχή και την αδιαφορία του πατέρα της, ο οποίος έχει παρουσία μέσα στο σπίτι. Άλλωστε στον βασιλικό χορό, η μητριά και οι κόρες της συνοδεύονται από τον πατέρα της Σταχτοπούτας.

Η φουντουκιά

Τα κατά παραγγελία δώρα των δύο κοριτσιών στον πατέρα τους είναι ωραία ρούχα και κοσμήματα. Η Σταχτοπούτα όμως του ζητά να της φέρει ως δώρο ,το κλαδί που θα χτυπήσει το καπέλο του. Η μαντική πρόβλεψη της Σταχτοπούτας επιβεβαιώνεται και το δώρο της (ένα κλαδί από φουντουκιά) έρχεται στα χέρια της. Αυτό το κλαδί, η νεαρή κοπέλα το φυτεύει στον τάφο της μητέρας της και με τα δάκρυά της το μετατρέπει σε ένα όμορφο δεντράκι. Εκεί λοιπόν στο δεντράκι, εμφανίζεται ένα λευκό μαγικό πουλί το οποίο θα παίξει το ρόλο της «γνωστής» καλής νεράιδας, προμηθεύοντας στην Σταχτοπούτα όχι ένα μόνο φόρεμα και ένα ζευγάρι γοβάκια αλλά τρία φορέματα και τρία ζευγάρια γοβάκια για τον βασιλικό χορό.

Οι φακές

Μία μέρα ο βασιλιάς του τόπου αποφασίζει να διοργανώσει ένα βασιλικό χορό προς αναζήτηση συζύγου για τον γιο του, το βασιλόπουλο. Η μητριά και οι κόρες της αρχίζουν τις προετοιμασίες και η Σταχτοπούτα εκφράζει την επιθυμία να πάει και αυτή στο χορό. Η μητριά της την υποβάλει σε δύο δοκιμασίες- όχι ταυτόχρονα αλλά διαδοχικά- υποκρινόμενη ότι αν τις επιτύχει θα πάει μαζί τους στο μεγάλο γεγονός. Να μαζέψει τις φακές που έχει ρίξει στις στάχτες της κουζίνας αλλά μέσα σε συγκεκριμένο χρόνο. Και την πρώτη και την δεύτερη φορά η Σταχτοπούτα καταφέρνει να μαζέψει τις φακές αλλά όχι μόνη της.

Με μαγική επίκληση, περιστέρια και άλλα πτηνά του δάσους μαζεύουν για αυτήν τις φακές από τις στάχτες. Παρά την επιτυχία της, η μητριά αρνείται την παρουσία της Σταχτοπούτας στο χορό. Υστατη δικαιολογία πως δεν έχει κατάλληλα ρούχα, δεν ξέρει να χορεύει, θα ρεζιλέψει την οικογένειά της.

Τα φορέματα και ο βασιλικός χορός

Η Σταχτοπούτα απογοητευμένη από την άρνηση της μητριάς της να πάει κι αυτή στο χορό, πηγαίνει στον τάφο της μητέρας της και κλαίει. Με λόγια που παραπέμπουν και πάλι σε κάποιο μαγικό ξόρκι (…ασήμι και χρυσό πέτα κάτω και κάλυψέ με), το λευκό πουλάκι της φουντουκιάς της δίνει φορέματα και γοβάκια, καθώς ο χορός στην κανονική ιστορία κρατάει τρεις ημέρες και όχι μονάχα μία (μαγικά λόγια, μαγικό πουλάκι, μαγικά φορέματα και γοβάκια).

Έτσι η Σταχτοπούτα για κάθε μέρα του χορού εμφανίζεται και με ένα διαφορετικό φόρεμα σεταρισμένο φυσικά και με τα ανάλογα γοβάκια. Σχετικά με την αμφίεση της Σταχτοπούτας, διαβάζουμε ότι το ένα φόρεμα είναι πιο όμορφο από το προηγούμενο και ότι τα γοβάκια την πρώτη μέρα είναι κεντημένα από μετάξι και ασήμι, πλην της τρίτης μέρας που είναι χρυσά. Το χρυσό γοβάκι λοιπόν θα χάσει η Σταχτοπούτα την τρίτη μέρα του χορού και όχι κάποιο κρυστάλλινο, καθώς αυτό θα κολλήσει πάνω σε κάποιο υλικό που έχει στρώσει ο πρίγκιπας για να «τσακώσει» την αγαπημένη του Σταχτοπούτα, η οποία το σκάει τρέχοντας από κοντά του κάθε βράδυ.

Για ποιο λόγο όμως το βασιλόπουλο καταφεύγει σε μία τέτοια ενέργεια?

Στο παραμύθι των αδερφών Γκριμ, η Σταχτοπούτα εγκαταλείπει κάθε απόγευμα το χορό και τρέχει να κρυφτεί μέσα σε διάφορα μέρη γύρω από το σπίτι της, όχι γιατί χτυπάει το ρολόι μεσάνυχτα και η νεαρή κοπέλα πρέπει να τον εγκαταλείψει ακολουθώντας τις οδηγίες της καλής της νεράιδας αλλά για τον εξής λόγο: Ο πρίγκιπας επιθυμεί από το πρώτο βράδυ να συνοδέψει την Σταχτοπούτα στο σπίτι της και να δει πού μένει. Κάθε φορά που της το προτείνει εκείνη φεύγει τρέχοντας από κοντά του, αφήνοντάς τον με την απορία για το λόγο της βιασύνης της

Το βασιλόπουλο τρελά ερωτευμένο, σκαρφίζεται το τρίτο βράδυ αυτό το τέχνασμα ώστε η Σταχτοπούτα να μη μπορέσει αυτή τη φορά να του ξεφύγει. Το σχέδιό του δεν πιάνει κι έτσι του μένει το χρυσό γοβάκι, με το οποίο θα αναζητήσει την αγαπημένη του.

Η original ιστορία

Σε αυτό το σημείο η original ιστορία παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την κόπια της:
1) Κάθε βράδυ που η Σταχτοπούτα τρέχει αλλόφρων μακριά από τον πρίγκιπα για να μη την συνοδεύσει σπίτι της, όπως αυτός επιθυμεί. Ωστόσο ο πρίγκιπας την ακολουθεί- απλά δεν την προλαβαίνει γιατί η Σταχτοπούτα καταφέρνει να κρυφτεί σε διάφορα σημεία γύρω από το σπίτι της- και μάλιστα συνομιλεί με τον πατέρα της κοπέλας, υποδεικνύοντας του το μέρος που «χάθηκε» η μυστηριώδης αγαπημένη του.

Το πρώτο βράδυ η Σταχτοπούτα χάνεται μέσα σε έναν περιστερώνα ενώ το δεύτερο βράδυ πάνω σε μία αχλαδιά. Ο πατέρας της δε, καταστρέφει την κρυψώνα προς τιμήν του πρίγκιπα, αναρωτώμενος μάλιστα μήπως είναι η Σταχτοπούτα αυτή που κρύβεται από το βασιλόπουλο. Η επιστροφή της οικογένειας στο σπίτι βρίσκει πάντα την Σταχτοπούτα να κάθεται στο μισοσκόταδο μέσα στις στάχτες και στα κουρελιασμένα ρούχα της.

2) Η Σταχτοπούτα πριν φύγει από την κρυψώνα της για να πάει στην κουζίνα του σπιτιού, παραδίδει τα φορέματά της στο πουλάκι της φουντουκιάς που βρίσκεται πάνω στον τάφο της μητέρας της και επιστρέφει στα παλιά της ρούχα.

Οι ετεροθαλείς αδερφές και το χρυσό γοβάκι

Εμείς ξέρουμε ότι ο πρίγκιπας οργώνει τα αρχοντικά κρατώντας το γοβάκι της προηγούμενης νύχτας, τεστάροντάς το στα πόδια των κοριτσιών. Στο Household tales το βασιλόπουλο πηγαίνει απευθείας στο σπίτι της Σταχτοπούτας. Φυσικά πρώτες το δοκιμάζουν οι ετεροθαλείς αδερφές της, οι οποίες προκειμένω να γίνουν οι επόμενες βασίλισσες καταφεύγουν σε τέχνασμα που αποδεικνύει την σκληρότητα των εικόνων των λαϊκών παραμυθιών. Υπό τις προτροπές της μητέρας τους, για να μπορέσουν να χωρέσουν το πόδι τους στο γοβάκι η πρώτη κόβει το δάχτυλό της και η δεύτερη κόβει κομμάτι από την φτέρνα της.

Ωστόσο  ο πρίγκιπας προς στιγμήν ξεγελιέται.  Δύο φορές ανεβάζει στο άλογό του την υποτιθέμενη αγαπημένη του. Όμως τα αίματα στα πόδια των ετεροθαλών αδερφών της Σταχτοπούτας και το τραγούδι των μαγικών περιστεριών πάνω στο μαγικό δέντρο- το άλογο είναι αναγκασμένο να περάσει μπροστά από την φουντουκιά για να κατευθυνθεί προς το κάστρο- αποτρέπουν το βασιλόπουλο στο να παντρευτεί λάθος αγαπημένη.

Το happy end φυσικά ισχύει για την Σταχτοπούτα και τον πρίγκιπα κατά τον γνωστό τρόπο, το ίδιο όμως δεν ισχύει για τις αδερφές της. Κατά τη διάρκεια του γάμου της Σταχτοπούτας όπου οι δύο ετεροθαλείς αδερφές της στέκονται δεξιά και αριστερά της, τα μαγικά περιστέρια τις βγάζουν τα μάτια καταδικάζοντάς αυτές για πάντα στο σκοτάδι.

Σύντομη σύγκριση, Σταχτοπούτα σύγχρονη vs Σταχτοπούτα αδελφων Γκριμ

Συγκρίνοντας λοιπόν τις δύο εκδοχές του παραμυθιού βλέπουμε ότι η επικρατούσα ιστορία ναι μεν κρατά τον βασικό κορμό του αυθεντικού παραμυθιού προσδίδοντάς το μία πιο εξιδανικευμένη μορφή, ταυτόχρονα όμως διαγράφει όλα εκείνα τα στοιχεία που το κατατάσσουν στην κατηγορία του λαϊκού παραμυθιού. Συνοπτικά οι διαφορές στην ιστορία της σύγχρονης εκδοχής της Σταχτοπούτας, με την Σταχτοπούτα των αδερφών Γκριμ εντοπίζονται στα εξής στοιχεία:

1) Ο ρόλος και η στάση του πατέρα της Σταχτοπούτας
2) Η μαγική φουντουκιά
3) Τα μαγικά πουλάκια
4) Ο τριήμερος βασιλικός χορός
5) Η σχέση της Σταχτοπούτας με την μαγεία
6) Τα φορέματα και τα γοβάκια
7) Η τιμωρία των ετεροθαλών αδερφών της Σταχτοπούτας

Η απαλοιφή των χαρακτηριστικών στοιχείων ενός λαϊκού παραμυθιού όπως π.χ. ο συμβολικός αριθμός τρία ( 3 φορέματα, 3 γοβάκια, 3 μέρες χορός) ή τα ομιλούντα πουλάκια και οι μαγικές τους ιδιότητες ή η τιμωρία του κακού έχουν αντίκτυπο όχι μόνο στην πλοκή της ιστορίας αλλά και στο ίδιο της το νόημα.

Επίλογος

Η μαγεία, τα ομιλούντα ζώα, το υπερφυσικό, τα σύμβολά, το αίμα, τα τεχνάσματα, η πονηριά, η μάχη του καλού με του κακού, οι σκληρές εικόνες είναι μερικά από τα γνήσια χαρακτηριστικά των λαϊκών παραμυθιών.

Ο κύριος σκοπός τους δεν περιορίζεται μονάχα στην ψυχαγωγία. Η ψυχαγωγία είναι ένα μικρό κομμάτι τους. Τα λαϊκά παραμύθια στοχεύουν στη διδαχή, στην υπενθύμιση αλλά και στην αποτροπή και τον εκφοβισμό μεγάλων και μικρών παιδιών.
Παραθέτω μερικούς στίχους από τραγουδάκι/παραμυθάκι. Με βαρύ αργό τέμπο, έλεγε η προγιαγιά μου στον πατέρα μου και στα αδέρφια του λίγο για να κοιμηθούν. “ Το κρασί είναι στο βαρέλι…είναι αίματα μανούλα μου…Το ψωμί είναι στο ντουλάπι…είναι κόκαλα μανούλα μου…”. Γιατί άραγε φαντάζομαι μία εικόνα με κουβερτούλες να ανεβαίνουν σιγά σιγά πάνω από παιδικά κεφαλάκια;!!

cityculture.gr/ γράφει η Αριστέα Αθ. Βραζιώτη